|
|
|
| Товарные рынки | ||
| BID | ASK | |
| Brent | 0.00 | 0.00 |
| Лайт | 0.00 | 0.00 |
XX ғасырдың соңына қарай алып империя болған КСРО-ның іргесі құлады. Одақ құрамында болған елдер өз отауларын тігіп, тәуелсіздіктерін жариялады. 1991 жылы 16 желтоқсанда Қазақстанның Жоғарғы Кеңесі "Тәуелсіздік пен мемлекеттің егемендігі туралы" заңды қабылдады. Қазақстан да азаттығын жариялап, еңсесін тік көтерді. Міне, биыл Қазақстан Республикасының Тәуелсіздігіне 33 жыл толып отыр. Бұл қасиетті күн - ұлттық мереке санатынан айырылғанымен мемлекеттік деңгейдегі елеулі күн. Осы күн азаттық таңын аңсаған азаматтар мен қыршын кеткен жастардың ерлігін еске алатын күн. Тағзым жасайтын күн. Өлшеусіз ерлікті ұрпаққа дәріптейтін күн.
Dauletten.kz сайтының тілшісі Желтоқсан көтерілісінің қатысушысы ретінде көп қиындықты басынан өткерген Қазақстан Жазушылар одағының және ҚР Журналистер одағының мүшесі, ҚР "Ақпарат саласының үздігі", журналист, ақын Жұлдыз Райымбекқызымен сұқбаттасып қайтты.
Тәуелсіздік жайлы сөз қозғағанда желтоқсанның сол бір ызғарлы күндерін айтпай кету мүмкін емес 1986 жылдың 17-19 желтоқсанында Алматыда қазақ жастарының КСРО-ның жөнсіз жүйесіне қарсы шыққан әрекеттері ел тарихында мәңгі сақталары анық. Бұл күндер – бостандыққа ұмтылған қазақ жастарының қайсар рухы мен жігері сынға түскен кез. Алайда КОКП ОК бұл әрекеттерді "ұлтшылдық көрінісі" деп бағалады. Осы себепті көтеріліске қатысқан батыр азаматтар қудалауға ұшырап, түрлі қиындықтарды бастан кешірді. Азаттық жолында ажал құшты.
Желтоқсан көтерілісінің құрбандары мен қатысушыларының өмірі ауыр сынақтар мен қиындықтарға толы болды. Сол оқиғадан қалған жара жазыла ма?
Кейіпкеріміз ауыр күрсінді. Басын шайқады. Күнделігін жаймен қолына алып, бәрін еске алды. Тәуелсіздіктің оңай келмегенін жастар білуі тиіс деп ескі жараны қозғап, көзбен көрген Желтоқсан көтерілісі жайлы толғады.
16 желтоқсан. Билікке Колбиннің келуі
Күнделікте ғана емес, тарихта қалған күн.
Ол күні не болды? Кейіпкеріміздің күнделіген естелік
Төрт пар сабақтан шаршап шыққан студенттер жатақханаға келісімен қара шайы мен вермишелін жеп, жүрек жалғап алғанда сағат тілі төртке таяп қалған еді. Енді демалып, аздап мызғып аламыз ба деп отырғанда, есік қағылып, бір қыз жүгіріп келіп, «Қыздар, радиодан естідіңдер ме, бүгін пленум болып, Қонаевтың орнына Колбин сайланыпты» деді.
Қасымдағы үш орынды бөлмеде тұратын Сара: – Па, шіркін, өз жерімізден бір адам табылмағаны ма? – деп қынжылды.
Жұлдыз апайымыздың сөзінше, сол сәтте басқа студенттер де қарсылық білдірген екен. Әп-сәтте жатақхана іші әбігерге түсті де қалды.
Марқұм Айдар Елтүзеров:
– Ертең сабаққа бармаймыз. Үкімет үйінің алдына барып, митингіге қатысамыз, – деді.
Сол-ақ екен тұс-тұстан «біз ғана емес, қара да тұр, ертең бүкіл кеудесінде жаны бар жергілікті халықтың бәрі қатысады» деген дауыстар шыға бастады. Қатарластарымыз біздің республикамызға еліміздің қыр-сырын білмейтін, әрі тілін білмейтін адамды басшылыққа сайлағаны дұрыс емес. Жоқ, бұған біз келіспейміз, – деп түн жарымына дейін ұйықтамай, ерсілі-қарсылы жүріп алды.
17 желтоқсан
Студенттер сабақта отыр. Алайда кураторға назар салып тыңдап отырған жастардың қатары кем. Бәрі үзілісті күтіп отырғандай. Сабақ үстінде куратор Шәкір Ыбыраев Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетіне Колбиннің сайланғанына байланысты алаңға шықпау қажет екенін ескерткен. Бұл күні ұстаздар «темірдей тәртіп» орнатып көргенімен, түстен кейін біраз студенттер алаңға кетіп қалған еді.
-Түстен кейін алаңға барар жолда алдымен «Пионер» дүкеніне соғып, конспекті жазуға қалың дәптер алмақ болып, №61 автобусқа міндім. Әншейінде ұрыс-керіссіз қала жұртшылығы сыйып кететін автобус ішінде сол күні қақтығыс, орыс-қазақ бірін-бірі итермелеп, жұлқылап, тістерін қайрап, итше ырылдасып қалған. Автобус «Абай» аялдамасына беттегенде Үкімет үйі жағына көз тіктім. Сұмдық! Қаптаған қара құрым халық! Алаңға осы аялдамадан түсіп қалып, сәл ғана жаяу жүріп жетуге болатын еді. Салондағы барлық қазақ осы аялдамадан түсіп қалды. Автобустан түсе бергенде ішінде оншақты өзге ұлт өкілі ғана қалғанын байқадым. Олар біртүрлі, айналаға үркіп қарайтын сияқты көрінді. Қас қарайып, дүкен жабылмай тұрып алдымен қалың дәптер алайын, сосын алаңға барамын деп жоспарлап алдым. Дүкеннің алдын қиып өтетін жолда мені милиционерлер әрі қарай жібермей қойсын! Оларға бәлендей ойымда бөтен ой жоғын, тек дәптер алуға бара жатқанымды түсіндірмек болдым. Милиционер сөзіме құлақ асқан жоқ, - деп еске алды кейіпкеріміз.
Милиционерлер «Осы жерден жылдам кетіп қалмасаң, арты жаман болады» деп қорқытып, келген жағына қарай итере берген.
- Бұл кезде сағат тілі кешкі бесті көрсетіп қалған. Жақындай бере байқағаным – Үкімет үйі алдында өрт сөндіретін машиналар. Темір қорған мен сойыл ұстаған жасақшылар. «Үкімет басына өз адамымыз сайлансын!», «Қазақтарды басынғаны ма, үкімет жергілікті халықтың пікірімен неге есептеспейді?» деген ашу-ызаға толы саңқылдаған сөздер тұс-тұстан естіліп жатты. Көпшілік арасынан мінбеге ұмтылып, наразылығын білдірмекшілер көп. Амал не, бастарына каска, қолдарына резеңке сойыл ұстаған милиционерлер олардың бірде-біреуін мінбеге жібермей, ұстап қалып отырды. Дауыс күшейткішпен «Партия таңдауы дұрыс! Тараңыздар!» дегенге құлақ асып жатқан ешкім жоқ, - деді Жұлдыз Райымбекқызы.
Кенет ентелеген шерушілерді тарату үшін өрт сөндіретін көліктер су шаша бастаған. Біраз жас судан жан-жаққа бытырай қашты. Ашынған кейбір жастар қолдарына іліккен заттарды «тисе терекке, тимесе бұтаққа» дегендей көлікке лақтыра бастады. Кейіпкеріміздің сөзінше, әлгі көліктің әйнектері быт-шыт болып сынған.
-Сырт киіміміз суға малшынып, бойымыз тоңып, қалтырай бастадым. Мойныма су құйылып кетпесін деп пальтомның жағасын көтеріп, тоқылған көк түсті бас киімді маңдайыма тартып қойдым. Қараңғы түсті. Тісі-тісіме тимей тоңып барамын. Қараңғылық орнап, прожекторлар жағылды. Кенет сырттан әкелген арнайы жасақшылар жұртқа лап қойды. Әсіресе, жастарды ұрып-соғып, көлікке сүйрей бастады. Айнала у-шу. Ешкімді ешкім түсініп болмайды. Айналаның бәрі аласапыран. Кеспелтектермен, сапер күректермен жарақтанған әскер қар мен мұзға тайып жығылған жан біткеннің жынысына, жасына қарап жатқан жоқ, бәрін қан жоса қылып сұлатып жатыр… Абыржып қалған мен автобус аялдамасына қарай жүгірдім. Жетсем, автобус іші лық толған халық. Жалма-жан есіктің ортасын бөліп тұрған темірден шап бердім. Көлік қозғалғанда тегеурінді қол менің пальтомның жағасынан мықтап ұстай алды. Келесі аялдамаға дейін әлгі қол мені жібермеді. Автобус тоқтап, адамдар түскенде мені әрі қарай күшпен лақтырып жіберді. Автобустан түскен адамдардың аяғының астында қалып, әлгі адамның бет әлпетін де көре алмай қалдым. Сол бейтаныс жанға әлі қарыздармын. Егер мені желкемнен мықтап ұстап тұрмағанда, көліктің астына түсіп қалар ма едім. Әупірімдеп ішке ендім. Салон іші у-шу! Сүйретіліп жатақханаға жеттім. Ол жылы белім қиылып, әдемі көрінсін деп пальтоның сыртынан қайыс белдік тағатын едім (суретте). Шешінейін десем, белдіктің басындағы темір мұз болып қатып қалған. Суықтан көкпеңбек болып тоңған қолым икемге келер емес. Жатақханада бір қыз көмекке келді. Пальтомның түймелерін ағытқанда белдіктен әрі қарай өтпей жиналып қалған мұз қиыршықтарын көрдім. Көрпенің астында дірілдеп, таң атқанша кірпік ілмедім. Бірақ біз сол сәт халық толқуының арты насырға шабатынынан мүлдем бейхабар едік, - деп кейіпкеріміз күрсінді.
18 желтоқсан
Жатахқана. Сағат 13.00-де Қазақстан КП Орталық комитетінің бірінші хатшысы болып сайланған Г.В. Колбиннің тағайындалуына байланысты жиналыс өтетіні туралы хабарланды.
Студенттер жатақханадан шығуға тырысады, бірақ есіктер жабылып, бақылаушылар кезекшілік етеді. Олар студенттерден құжаттарын сұрап, тексеріп, сыртқа шығармай қояды.
Жиналыс кезінде жастардың әрекеті «саяси соқырлық» деп бағаланып, оларды жазғыру жұмыстары жүргізіледі. Билік өкілдері көтерілістің негізсіз екенін түсіндіруге тырысады. Сонымен қатар жиналысқа қазақша сөйлейтін бір орыс жігітін шақырып, оның интернационализм мен достық туралы сөзін тыңдатады. Ол үкіметтің шешімін қолдап, студенттердің наразылығын ақымақтық деп бағалайды. Бірақ студенттер оның пікірімен келіспей, өздерінің наразылығының негізі бар екенін дәлелдеуге тырысты.
Кейіпкеріміздің сөзінше, сол күннен бастап, тексеріс, жиналыс көбейген. Тіпті курстастары оқудан да шығарылған. Қаншама жас қыршыннан кетті.
-Уақыт деген зымырап өтті. Абыр-сабыр тыйылды. Тұрмысқа шықтым. Алайда алаңда табаннан ызғар өтіп, өрт сөндіретін көліктен шашылған суық судан тиген аурудың азабын тарттым. Дәрігерлердің бала тууыма қарсы болғанына қарамастан, жүкті болдым. Бірақ тұңғышым қайтыс болды. Екінші баламды жеті ай бойы ауруханада, иненің астында жатып, дәрігерлердің бақылауымен дүниеге әкелдім. Үшінші баланы көтеру үшін сегіз жыл ем қабылдадым. Желтоқсанды еске алсам, жүрегім ауырады… Біздің замандастарымыз еліміздің тәуелсіздігі үшін, намысы үшін денсаулығын, болашағын, тіпті өмірін қиды. Алаңға шыққан азаматтар аяусыз жазаланды. Сол бір ауыр соққыдан алған жарақаттар тән жарасы ғана емес, жан жарасы болып, мәңгі жүректерінде қалды, - деді Жұлдыз апайымыз.
Біз бұл естеліктердің не ұғамыз? Жастар орталық биліктің шешіміне қарсы шыққан кезде, олардың қолдарында тек ар-намысы мен еркіндікке деген ұмтылысы ғана болды. Өкінішке қарай, бейбіт басталған шерудің соңы қанды оқиғаларға ұласып, көптеген жастар қудалауға ұшырады. Бұл тарихи оқиға ұлттық тәуелсіздікке жету жолындағы алғашқы батыл қадамдардың бірі болды. Желтоқсанның үні мен қасіреті – ұлт рухының күштілігін көрсететін ұлы сабақ.
Жастардың батылдығы мен қайсарлығы бүгінгі ұрпаққа еркіндіктің қадірін түсіндіріп, бірлік пен тәуелсіздікті сақтаудың маңызын ұғындырады. Желтоқсан оқиғасы тек бір кезеңнің шеңберінде ғана емес, ұлт тарихының маңызды беттерінде мәңгі сақталады. Бұл – елінің болашағы үшін күрескен батырлардың ерлігі мен азаттық рухының символы.
